Αντιγόνη Μεταξά-η άγνωστη θεία Λένα! Μια αποκλειστική αποκαλυπτική συνέντευξη με την εγγονή της Μαρία Ηλιού.

Συνέντευξη στην Ειρήνη Γαβαλά

Αντιγόνη Μεταξά η θρυλική, αξέχαστη θεία Λένα μια γυναίκα που σημάδεψε τη ζωή εκατομμυρίων Ελληνόπουλων .Γενιές ολόκληρες μεγάλωσαν με τις ραδιοφωνικές, τις τηλεοπτικές της εκπομπές τα δεκάδες βιβλία τις θεατρικές της παραστάσεις για δεκαετίες ολόκληρες !

Ένα όμως κοριτσάκι είχε την τύχη να μεγαλώσει δίπλα της ,να συμμετέχει στις εκπομπές της να κουβεντιάζει και να απολαμβάνει τη μόρφωση και την αγάπη της.Η εγγονή της γνωστή σκηνοθέτης και παραγωγός Μαρία Ηλιού με την οποία είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση γι’ αυτή  την τόσο σημαντική γυναίκα.

-ΑντιγόνηΜεταξά,βραβευμένη ηθοποιός, παιδαγωγός η πολυαγαπημένη θεία Λένα των Ελληνόπουλων μα πάνω από όλα η γιαγιά σας.Τί από όλα αυτά αντιπροσώπευε για εσάς η Αντιγόνη;

Η Αντιγόνη αντιπροσώπευε για μένα την τρυφερότητα, την αγάπη για τις ιστορίες, τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και τη χαρά της ζωής. Θα έλεγα πως μου έδειξε έναν τρόπο ζωής που έχει να κάνει με την περιπέτεια της γνώσης, τη δημιουργία και βασικές αξίες για το πως μπορεί κανείς να ζήσει τη ζωή του έτσι ώστε να έχει ένα νόημα. Επίσης αντιπροσώπευε μια απίστευτη πηγή ζωντάνιας, ενθουσιασμού για αυτά που αγαπούσε και την ικανότητα να βλέπει τη μεγαλύτερη εικόνα και να μην χάνεται στις στεναχώριες. Αντιπροσώπευε μια μαχητικότητα με χαμόγελο.

-Το ντοκυμαντέρ που ετοιμάσατε με πολλή αγάπη και μας συγκίνησε πολύ προβάλλεται τώρα στο Μουσείο Μπενάκη .Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια γι΄αυτό;

Για χρόνια ήθελα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τη Θεία Λένα, την Θεία Λένα όλων των παιδιών που ήταν και η γιαγιά μου. Δεν ήμουν όμως έτοιμη και δεν είχα και οπτικό υλικό. Η ευκαιρία ήρθε λίγο καιρό μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ «Σμύρνη η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης», σε μια ανάπαυλα που είχα λίγο χρόνο να επισκευάσω τη ξυλεία στο σπίτι μας στη θάλασσα, ένα σπίτι στο οποίο η Αντιγόνη έζησε και εργάστηκε για πολλά χρόνια. Στο υπνοδωμάτιό μου που παλιότερα ήταν το υπνοδωμάτιο της μητέρας μου και πιο παλιά της γιαγιάς μου, υπήρχε πίσω από την πόρτα ένα μικρό ντουλαπάκι. Είχε χαθεί το κλειδί εδώ και δεκαετίες. Τότε αποφάσισα να το σπάσω και ξαφνικά εμφανίστηκαν οι χαμένες φωτογραφίες από τις παιδικές εκπομπές της Αντιγόνης στην Ελληνική ραδιοφωνία αλλά και φωτογραφίες από διαφορετικές στιγμές της ζωής της. Αυτή η ανακάλυψη στάθηκε η αφορμή για το ντοκιμαντέρ και την έκθεση που παρουσιάζονται τώρα καθημερινά στο μουσείο Μπενάκη στο Κολωνάκι. Σκέφτηκα τότε πως είχα επιτέλους το υλικό και πως είχε φτάσει η στιγμή να διηγηθώ την ιστορία της Αντιγόνης. Ανέτρεξα στο αρχείο που είχε δημιουργήσει η κόρη της θείας Λένας, η Λήδα Κροντηρά, η μητέρα μου, αρχείο που είχε μεταφερθεί προσεκτικά με όλα τα βιβλία και γραπτά της οικογένειας εδώ και 100 χρόνια. Στο αρχείο που είχε δημιουργήσει η Λήδα βρήκα ηχητικό υλικό με παραμύθια και τραγούδια, τα masters, τα tapes από τους δίσκους βινυλίου που ηχογραφούσε η Αντιγόνη στο στούντιο του Κώστα Κοσμά στη δεκαετία του 50 και 60, υλικό που συντήρησα προσεκτικά στα καλύτερα αμερικανικά εργαστήρια στο Los Angeles ενώ στη Νέα Υόρκη συντήρησα τα φιλμάκια σε super 8που κινηματογραφούσε η Λήδα Κροντηρά από τη ζωή της μητέρας της, ακόμη και από τις εκπομπές της! Αυτό το υλικό μαζί με συνεντεύξεις από τους Τίτο Πατρίκιο, Γιώργο Χατζηδάκη, Κώστα Γεωργουσόπουλο, Κάρμεν Ρουγγέρη, Κάτια Καλιτσουνάκη, Αλέξανδρο Κιτροέφ Ελένη Σαλουβάρδου και Νίκο Βατόπουλο ουσιαστικά συνέθεσε το ντοκιμαντέρ.

Το κοινό βλέποντας το ντοκιμαντέρ μπορεί να ξανακούσει τα χαμένα παραμύθια της Θείας Λένας αλλά και να ζήσει την ατμόσφαιρα μιας εποχής, στις δεκαετία του 50 και 60. Επίσης το ντοκιμαντέρ μιλάει για άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου της Αντιγόνης αλλά δημιουγεί και σκέψεις για την εκπαίδευση των παιδιών μας σήμερα. Είναι για τους σημερινούς μεγάλους που ήταν κάποτε παιδιά αλλά και για τα σημερινά παιδιά.

Για αυτήν την ταινία συνεργάστηκα με τους ίδιους συνεργάτες που κάναμε πριν από λίγα χρόνια το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη, η Καταστροφή μιας Κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922», τον ιστορικό σύμβουλο Αλέξανδρο Κιτροέφ, την μοντέρ Αλίκη Παναγή και τον μουσικό Νίκο Πλατύραχο. Διεύθυνση φωτογραφίας έκανε ο Peter Nelson, ήχο ο John Zecca  και μιξάζ ο Γιώργος Μικρογιαννάκης.

-Πρωτοπόρος στο Παιδικό Θέατρο η Αντιγόνη Μεταξά, αργότερα αγαπημένος επισκέπτης σε κάθε ελληνικό σπίτι  μέσα από τις ραδιοφωνικές  θρυλικές εκπομπές της θείας Λένας,εκδότης δεκάδων παιδικών βιβλίων και παιδικής εγκυκλοπαίδειας,δημιουργός παιδικών τηλεοπτικών εκπομπών! Πώς ένα μικρό κοριτσάκι σαν εσάς  εισπράττει όλη αυτή  τη δημιουργική δραστηριότητα και πόσο σας επηρέασε στις μετέπειτα επιλογές σας;

Με επηρέασε πάρα πολύ. Η γιαγιά μου με πρωτοπήρε μαζί της στη ραδιοφωνία όταν ήμουν τριών χρονών και μου ζήτησε να λέω τραγούδια και παραμύθια και ο παππούς μου ο Κώστας Κροντηράς με έπαιρνε μαζί του στη ραδιοφωνία όταν ραδιοσκηνοθετούσε θεατρικά έργα από το ραδιόφωνο στην εκπομπή του, στο Θέατρο της Τετάρτης. Με έβαζε να κάνω ήχους μαζί με τον ηχολήπτη. Με θυμάμαι παιδί να χτυπάω ένα κουδουνάκι σε πρόβες, να κουνάω κλαδιά ή να προσπαθώ με τον ηχολήπτη να δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα ναυμαχίας σε μια λεκάνη με νερό!

Αλλά και το σπίτι που ζούσαμε τότε ήταν γεμάτο με χειρόγραφες σελίδες από παραμύθια και λήμματα σε εξέλιξη για την εγκυκλοπαίδεια του παιδιού, τις Χίλιες μορφές ή την Μυθολογική εγκυκλοπαίδεια, για να αναφέρω μερικά από τα 53 βιβλία που έγραψε η Αντιγόνη, άλλα μόνη της και άλλα με την συνεργασία του Κώστα Κροντηρά.

Σε ένα σπίτι που όλοι γράφαν ιστορίες, όχι μόνο η γιαγιά μου και ο παππούς μου αλλά και η μητέρα μου, άρχισα να φαντάζομαι ιστορίες αλλά και να τις γράφω, από πολύ νέα, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Και το περιβάλλον ήταν τέτοιο που υποστήριζαν μια τέτοια τάση, διαβάζοντας τις μικρές μου ιστορίες την ώρα που τέλειωνε το Κυριακάτικο γεύμα, με τον ίδιο τρόπο που η Αντιγόνη θα μας διάβαζε ένα παραμύθι να της πούμε τη γνώμη μας.

Παρ’ όλα αυτά και σύμφωνα με μια παράδοση της οικογένειας που μοιάζει να επαναλαμβάνεται, όταν αποφάσισα να ακολουθήσω σπουδές σκηνοθεσίας κινηματογράφου, οι δικοί μου μου ζήτησαν πρώτα να σπουδάσω λογοτεχνία και φιλοσοφίαγια να έχω γερές βάσεις. Θυμάμαι τότε είχα πολύ συγχιστεί αλλά σήμερα είμαι ευγνώμων που με δική τους προτροπή πρώτα αποφοίτησα από το πανεπιστήμιο και μετά σπούδασα σκηνοθεσία.

-Ποιά είναι η απήχηση του ντοκιμαντέρ αλλά και της επανέκδοσης των βιβλίων της γιαγιάς Αντιγόνης;

Μεγάλη.Ο κόσμος φεύγει συγκινημένος από τις προβολές και την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη στο Κολωνάκι αλλά και με σκέψεις για εκείνη την εποχή αλλά και για το σήμερα για την εκπαίδευση και ψυχαγωγία των σημερινών παιδιών. Αυτή ήταν η ιδέα. Το ντοκιμαντέρ και η έκθεση να είναι ένας φόρος τιμής για το έργο της Αντιγόνης αλλά συγχρόνως το έναυσμα ώστε οι σημερινοί μεγάλοι που ήταν κάποτε παιδιά να ξανασκεφτούν σημαντικά πράγματα για την εκπαίδευση και ψυχαγωγία των παιδιών μας.

Και είναι μεγάλη η χαρά που δυο βιβλία της Θείας Λένας που επανεκδώσαμε, πάνε πολύ καλά. Το ένα είναι «Η Ώρα του Παιδιού» (εκδόσεις Παπαδόπουλος) με τα παραμύθια που έλεγε η Αντιγόνη από το ραδιόφωνο και με τα πανέμορφα σχέδια πολύ σημαντικών μας ζωγράφων και εικονογράφων, του Περικλή Βυζάντιου,της Θεοχάρη Περάκη, της Ζωής Σκιαδαρέση, του Παύλου Βαλασάκη και του Κώστα Καρυωτάκη. Το δεύτερο είναι το «Άκουσέ με Μαρία μου», (εκδόσεις Πατάκη) για μικρότερα παιδιά, με ιστορίες ζώων που φέρονται σαν άνθρωποι με υπέροχες ζωγραφιές που έγιναν από τη Φωτεινή Στεφανίδη. Το κοινό μπορεί να βρει τα δυο βιβλία στα πωλητήρια του Μουσείου Μπενάκη αλλά και στα βιβλιοπωλεία.

-Πώς εξηγείτε το γεγονός πως όλη αυτή η μακρόχρονη θητεία της Αντιγόνης έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια στα παιδιά,ενήλικες πια και πόσο πιστεύετε πως διαμόρφωσε  και επηρέασε την εξέλιξή και τις επιλογές τους;

Νομίζω καμιά άλλη παιδαγωγός δεν ασχολήθηκε τόσο συστηματικά με την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία του παιδιού χρησιμοποιώντας όλα τα media: Θέατρο, ραδιόφωνο, δίσκους βινυλίου,βιβλία, τηλεόραση και επίσης για μια τόσο μεγάλη περίοδο. Από το 1932 έως το 1971. Επίσης ήταν πρωτοπόρος, σπούδασε παιδαγωγικά στο Παρίσι, το 1920 και διαμορφώθηκε στις νέες αντιλήψεις για την παιδεία και ψυχαγωγία των παιδιών. Η αμεσότητά της ήταν αφοπλιστική καθώς και η καθησυχαστική της, τρυφερή  φωνή -είχε το χάρισμα να κάνει το κάθε παιδί να νοιώθει ότι απευθύνεται σε αυτό και ότι έχει μια προσωπική σχέση μαζί του. Είχε το χάρισμα της αφήγησης και ήξερε να προτείνει στα παιδιά πάντα κάτι καινούργιο. Η πιο γνωστή της εκπομπή ήταν «Η Θεία Λένα στα μικρά παιδιά» αλλά έκανε και τόσες άλλες. «Ελάτε να ταξιδέψουμε», «Τι μας λένε τα παιδιά», «Το Θέατρο του παιδιού», «Η Θεία Λένα σας γράφει», «Καλημέρα παιδάκια» και «Καλησπέρα παιδιά». Επίσης παρουσίασε από το ραδιόφωνο αλλά και από μια σειρά βιβλίων τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας,σε διασκευές για παιδιά, με τους καλύτερους ηθοποιούς, μουσικούς και ζωγράφους. Πολλές γενιές μεγάλωσαν με τους δίσκους βινυλίου, με ττα 53 βιβλία της  και τις εγκυκλοπαίδειές της ενώ οι νεώτεροι παρακολούθησαν τις τηλεοπτικές της εκπομπές «Συντροφιά με τη  Θεία Λένα». Πάντα όμως σε ότι και αν έκανε η ιδέα ήταν να ψυχαγωγεί τα παιδιά αλλά να τους μαθαίνει  σημαντικά πράγματα για τη ζωή που δεν είχαν να κάνουν απλώς με εγκυκλοπαιδικές γνώσεις αλλά και με σημαντικά μυστικά για το πως μπορεί να ζήσει κανείς μια ζωή που να έχει νόημα. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η προσφορά, η αληθινή φιλία, η δημιουργικότητα, η δυνατότητα να είσαι ο αυτός σου, να κάνεις αυτά που ονειρεύεσαι,ο διαχωρισμός ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο τι μπορεί κανείς να κάνει και τι όχι σε μια κοινωνία δικαίου που βασίζεται στις βασικές αξίες του διαφωτισμού και του ανθρωπισμού, ήταν πιστεύω αξίες που διαμόρφωσαν μια γενιά.

Και όλες αυτές οι αξίες περνούσαν μέσα από τα παραμύθια της χωρίς να «πολύ φαίνονται», χωρίς να κάνει μάθημα, μα ήταν κρυμμένες μέσα στα νήματα της αφήγησης.

Ναι πιστεύω πως διαμόρφωσε μια δημοκρατική γενιά που πήρε μορφή στα τέλη της δεκαετίας του 50 και στις αρχές της δεκαετίας του 60.

-Γνωρίζουμε πως είστε μια επιτυχημένη σκηνοθέτης και παραγωγός ντοκυμαντέρ.Ποιά είναι τα επόμενά σας σχέδια και σκέφτεστε ίσως το ενδεχόμενο να ασχοληθείτε με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων ή  την παραγωγή παιδικών προγραμμάτων για το ρ/φ και την τ/ο;

Ποτέ δεν σκέφτηκα να γράψω παραμύθια, πάντα ήθελα να κάνω ταινίες, ντοκιμαντέρ ή fiction ή να γράφω σενάρια ή μυθιστορήματα.

Πριν από λίγο καιρό όμως η Τατιάνα Καραπαναγιώτη μου ζήτησε να γράψω ένα παραμύθι τη «Μελάσα», την ιστορία μιας γάτας, μια ιστορία που βασιζόταν σε μια ιδέα της μητέρας της, την Ελένης Καραπαναγιώτη. Μου έκανε εντύπωση πόση μεγάλη χαρά μου έδωσε το γράψιμο αυτού του παραμυθιού, αλλά δεν σκέφτομαι άμεσα να γράψω άλλα παραμύθια. Θα μου άρεσε όμως εκτός από τα δυο βιβλία της Αντιγόνης που μόλις εκδόθηκαν, να επιμεληθώ και άλλα παραμύθια της.

Τα σχέδια μου: Πέντε ιστορικά ντοκιμαντέρ και πέντε εκθέσεις για την ιστορία της Αθήνας από το 1821 έως το 2021. Θα παρουσιαστούν στο Μουσείο Μπενάκη τα επόμενα χρόνια και θα συνεργαστώ με τους ίδιους συνεργάτες που κάναμε το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη, η Καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης». Τον ιστορικό Αλέξανδρο Κιτροέφ, το μουσικό Νίκο Πλατύραχο, την μοντέρ Αλίκη Παναγή και ομιλητές από όλη την γη που έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της σύγχρονης Αθήνας. Όπως και στις προηγούμενες ταινίες μας θα φέρουμε πίσω στο κοινό τις χαμένες εικόνες της Αθήνας, σε φίλμ και φωτογραφίες από αρχεία και συλλογές που βρίσκονται στο εξωτερικό κυρίως που αν δεν ανακαλυφθούν ή δεν συντηρηθούν, θα χαθούν.Επίσης όπως σε κάθε ταινία μας θα φέρουμε και μια νέα ματιά στην ιστορία της πόλης μας.

-Αφού σας ευχαριστήσουμε θερμά για τη συνέντευξη αυτή θα θέλαμε πριν κλείσουμε να μας διηγηθείτε μια-δυο από τις πολλές αναμνήσεις σας από τη γιαγιά Αντιγόνη.

Θα ήμουν ίσως επτά χρονών και είχα πάει στο σπίτι των παππούδων μου για να φτιάξουμε μαζί τον χαρταετό παραμονή Καθαρής Δευτέρας, και την άλλη μέρα θα πηγαίναμε να τον αμολήσουμε και να κάνουμε πικ νικ στο βουνό. Ήταν πανέμορφος ο χαρταετός μας, πολύχρωμος με μια εντυπωσιακή ουρά που είχαμε φτιάξει κόβοντας πολύχρωμα χαρτάκια. Κοιμήθηκα εκεί εκείνο το βράδυ- ο χαρταετός ακουμπισμένος σε μια καρέκλα δίπλα στο κρεββάτι μου- και ονειρευόμουν το πέταγμα του αετού σε έναν γαλάζιο ουρανό. Την άλλη μέρα το πρωί, ξύπνησα από μπουμπουνητά. Τρομερή βροχή χτυπούσε τα τζάμια με δύναμη, αστραπές, γκριζάδα φοβερή. Έβαλα τα κλάματα. Ήρθε η γιαγιά μου και με πήρε στην αγκαλιά της. «Μα τι κλαίς μου είπε;’Ισα – ίσα θα περάσουμε ακόμη πιο όμορφα, γιατί θα κάνουμε κάτι καινούργιο. Θα κανουμε πικ- νικ στο σαλόνι! Και τον χαρταετό θα τον πετάξουμε την άλλη Κυριακή». Πράγματι λοιπόν, σπρώξαμε τα έπιπλα στις γωνιές του σαλονιού και η γιαγιά μου άπλωσε ένα τραπεζομάντηλο στο πάτωμα στην τραπεζαρία, άπλωσε και τα μεζεδάκια που θα παίρναμε μαζί στην εξοχή και καθήσαμε οι τρεις μας, η γιαγιά μου, ο παππούς μου και εγώ και αρχίσαμε να λέμε ιστορίες. Ήταν μια από τις πιο όμορφες Καθαρές Δευτέρες της ζωής μου και την επόμενη Κυριακή αμολήσαμε και τον χαρταετό!

Μια άλλη φορά –θα ήμουν δυο τρία χρόνια μεγαλύτερη- είχα πάει να μείνω μαζί με την Αντιγόνη και τον Κώστα για λίγες μέρες γιατί οι γονείς μου θα έφευγαν για ένα ταξίδι στο εξωτερικό. Διάβαζα τότε τους «Τρεις σωματοφύλακες». Ήταν 12, μεσάνυχτα και κοιμόμουν στο γραφείο της γιαγιάς μου που είχε και ένα ντιβάνι ή μάλλον υποτίθεται ότι κοιμόμουν αφού ήταν τόσο αργά. Αλλά με έναν φακό κάτω από τα παπλώματα, διάβαζα κρυφά τους «Τρεις Σωματοφύλακες». Είδε η γιαγιά μου φως από την χαραμάδα της πόρτας και μπήκε σιγά σιγά στο δωμάτιο. Ανασήκωσε τα σκεπάσματα και με είδε κοκαλωμένη με τον φακό στο χέρι και το βιβλίο. Άναψε το φως και είπε. «Το δικό μου το εγγόνι θα διαβάζει όποτε θέλει σε αυτό το σπίτι. Άλλα όχι με το φακό γιατί θα χαλάσεις τα μάτια σου». Άναψε ακόμα ένα φως, με τύλιξε καλά-καλά στα παπλώματα με φίλησε και πήγε για ύπνο. Και την άλλη μέρα το πρωί ανακοίνωσε στη μητέρα μου πως το παιδί  είναι καλά, κοιμάται και πως δεν θα το στείλει στο σχολείο γιατί ήταν πιο σημαντικό για την εκπαίδευσή του που διάβαζε τους «Τρεις Σωματοφύλακες» με πάθος μες τη μαύρη νύχτα!

Όσοι από εσάς ενδιαφέρεστε να παρακολουθήσετε το πολύ ενδιαφέρον ντοκυμαντέρ της Μαρίας Ηλιού [το είδαμε και σας το συνιστούμε ανεπιφύλακτα] για τη Θεία Λένα αλλά και την πολύ σημαντική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη[ Κουμπάρη 1,Κολωνάκι τηλ.210-3671000] βιαστείτε μια και λήγει στις 12 Μαρτίου. Ενιαίο εισιτήριο για την προβολή και την έκθεση 7 και 5 ευρώ.

Και κάπως έτσι ολοκληρώσαμε την τόσο ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη Μαρία Ηλιού εγγονή της αξέχαστης Αντιγόνης Μεταξά μιας από τις πιο σημαντικές γυναίκες της χώρας μας !