Μεγάλη Παρασκευή: Η κορύφωση του Θείου Δράματος και τα έθιμα της ημέρας

Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί την πιο κατανυκτική ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας. Είναι η ημέρα της κορύφωσης του Θείου Δράματος, κατά την οποία θυμόμαστε τη Σταύρωση και την Ταφή του Χριστού, ενώ προετοιμαζόμαστε για τη νίκη Του κατά του θανάτου και την Ανάσταση.

Όπως σε κάθε ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, έτσι και τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ ψάλλεται ο Όρθρος της επόμενης ημέρας — δηλαδή του Μεγάλου Σαββάτου. Η Ακολουθία των Παθών, που τελέστηκε το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, μας καλεί να συμμετάσχουμε νοερά στα πάθη του Ιησού: τα φτυσίματα, τους εμπτυσμούς, τα μαστιγώματα, τις κοροϊδίες, το αγκάθινο στεφάνι, τη Σταύρωση και τον θάνατό Του.

Η Εκκλησία τιμά την Ταφή του Κυρίου και την Κάθοδό Του στον Άδη, όπου κήρυξε τη σωτηρία στους νεκρούς. Το πρωί, στολίζεται ο Επιτάφιος με άνθη της άνοιξης, ενώ στις 11 π.μ. τελούνται οι Μεγάλες Ώρες. Το μοιρολόι της Παναγίας ψάλλεται από γυναίκες, μέσα σε ατμόσφαιρα θλίψης και συγκίνησης.

Στις 12 το μεσημέρι τελείται ο Εσπερινός της Αποκαθηλώσεως. Ο Χριστός αποκαθηλώνεται και εναποτίθεται στον Επιτάφιο, όπου οι πιστοί προσκυνούν με κατάνυξη.

Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου, συνοδευόμενη από τα Εγκώμια, τα κατανυκτικά τροπάρια που ψάλλονται μπροστά στο Ιερό Κουβούκλιο.

Ο Ιησούς καταδικάζεται από τον Πόντιο Πιλάτο, σταυρώνεται ανάμεσα σε δύο ληστές, εξευτελίζεται, στεφανώνεται με αγκάθινο στεφάνι και βαστάζει τον Σταυρό μέχρι τον Γολγοθά. Εκεί, γύρω στην ενάτη ώρα, εκπνέει λέγοντας «Τετέλεσται». Ο θάνατός Του, ο οποίος συμβαίνει την ώρα που οι Ιουδαίοι έσφαζαν τον πασχαλινό αμνό, συγκλονίζει την Κτίση. Ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία και ο Νικόδημος αποκαθηλώνουν το σώμα Του, το αρωματίζουν και το ενταφιάζουν.

Τα έθιμα και οι παραδόσεις της ημέρας

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα αυστηρής νηστείας – χωρίς λάδι. Παραδοσιακό φαγητό είναι οι νερόβραστες φακές με ξύδι. Πολλοί πιστοί πίνουν ξύδι, σε ανάμνηση του στρατιώτη που το προσέφερε στον Εσταυρωμένο. Στην Κρήτη βράζουν σαλιγκάρια, στην Πάρο τρώνε ταχινόσουπα.

Η ημέρα είναι επίσημη αργία για το Δημόσιο και ημιαργία για τα εμπορικά καταστήματα, που κλείνουν στη 1 το μεσημέρι. Σε πολλές περιοχές καίγεται ο Ιούδας ως έθιμο κάθαρσης.

Παραδοσιακά έθιμα σε όλη την Ελλάδα

• Σκιάθος: Η περιφορά του Επιταφίου γίνεται τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου, σύμφωνα με το Αγιορείτικο τυπικό.

• Κέρκυρα: Επιτάφιοι λιτανεύονται με συνοδεία φιλαρμονικών από κάθε ενορία. Τελευταίος βγαίνει της Μητρόπολης.

• Ναύπακτος: Η περιφορά συνοδεύεται από πυροτεχνήματα στο λιμάνι.

• Ύδρα: Ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα στο Καμίνι.

• Ζάκυνθος: Μεγαλοπρεπής λιτανεία του Εσταυρωμένου και της Mater Dolorosa.

• Σαντορίνη: Στο Πύργο, ο Επιτάφιος περιφέρεται υπό το φως εκατοντάδων λυχναριών.

• Σύρος: Ορθόδοξοι και Καθολικοί Επιτάφιοι συναντώνται στην πλατεία Μιαούλη.

• Κυπαρισσία: Στον ουρανό υψώνονται γλόμποι (χάρτινα φαναράκια) με εντυπωσιακή συμμετοχή.

• Δρυόβουνο Κοζάνης: Γίνεται αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στον λόφο του Γολγοθά.

• Αγρίνιο: Τα παραδοσιακά «χαλκούνια» προσφέρουν μοναδικό θέαμα μετά την περιφορά.

• Σέρρες: Οι γυναίκες στολίζουν κατώφλια με εικόνες, λουλούδια, κεριά και «κήπους του Αδώνιδος».

• Αμοργός – Πάρος – Ίος – Πλάκες Μήλου – Νέα Πέραμος – Θράκη: Αναπαραστάσεις, ραντίσματα με ροδόνερο, παιχνίδια και πυρπολήσεις ομοιωμάτων Ιούδα.

Τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής

Σε πολλά χωριά τα παιδιά ψάλλουν το «Σήμερα μαύρος ουρανός» — το μοιρολόι της Παναγίας — κρατώντας στεφάνια που αφήνουν στον Επιτάφιο ή στους τάφους προσφάτως εκλιπόντων. Το έθιμο αυτό τείνει να εκλείψει.